kussen van Isaac
Een dozijn
spectrum s
PZC
Zaterdag 25 april 2009
Isaac Benteijn was ruim twee eeuwen geleden landbouwer in de
omgeving van Groede. De brieven, die hij aan zijn zus Willemina
schreef, bleven bewaard. En zijn nu uitgegeven, zodat iedereen even
kan kijken in het leven van een boer op Scherpbier.
door Jan van Damme
Laten we maar met een dikke kus
beginnen. Voor Willemina. Ver
nietig wat ik geschreven heb,
houd er maar een lucifertje bij.
Dat hield haar broer Isaac haar
verschillende keren voor. Ze negeerde zijn
verzoeken. Sterker nog: ze liet alle ruim
tweehonderd brieven van haar broer keu
rig bundelen. Willemina had wel iets met
voorouders en geschiedenis. Ze schreef
een familiekroniek. Wat haar broer aan
het papier toevertrouwde, zal ze zeker
waardevol hebben gevonden.
Dankzij haar bemoeienis kon er ruim twee
eeuwen later dus een bijzondere vondst
worden gedaan. Op een zolder, jawel. Om
precies te zijn: 205 originele brieven, eigen
dom van mr. K.W.Brevet, nazaat van de
Benteijn-familie. Geschreven door Isaac
Benteijn (1738-1799), landbouwer te
Scherpbier bij Groede, aan zijn zus Wille
mina (1737-1810) op Zuid-Beveland. De
brieven beslaan de periode 1778-1794. Voor
en na die tijd woonde Willemina in West-
Zeeuws-Vlaanderen, waardoor er kenne
lijk geen noodzaak was om de ganzenveer
op te pakken.
Jacques Poissonnier en André Bauwens
bundelden de brieven opnieuw, maar nu
voorzien van verklaringen en toelichtende
hoofdstukken in het pas verschenen jaar
boek van de Heemkundige Kring West-
Zeeuws-Vlaanderen. De titel 'Met een kus
van liefde' is ontleend aan de correspon
dentie: het was vaak het afsluitende zinne
tje van Isaac Benteijn.
Het is een boek om verliefd op te worden,
en te blijven. Een prachtig tijdsbeeld. Zeer
persoonlijk bovendien. Waar krijg je zo
maar een exlusieve rondreis in het leven
van een 'gewone' boer eind 18e eeuw?
Gewoon moet overigens wel tussen aanha
lingstekens worden gezet. Isaac Benteijn
was belezen en bemiddeld. Dat kon van
lang niet alle agrariërs worden gezegd. Pro
testantse voorouders van Isaac en Willemi
na waren rond 1693 vanuit Noord-Frank
rijk naar het toenmalige Staats-Vlaanderen
verhuisd. Op de vlucht voor Lodewijk
XIV, die zich een weinig tolerante katho
liek betoonde. Willemina had weinig ge
luk met haar kinderen en huwelijkspart
ners. De gemiddelde leeftijd lag in die tijd
heel wat lager dan tegenwoordig. In haar
eerste huwelijk, met Jannis Tack kreeg Wil
lemina elf kinderen, van wie er slechts
twee volwassen werden. Haar man over
leed in 1777, 53 jaar oud. Twee jaar later her
trouwde ze met Johan Conradi, predikant
van Ovezande en Driewegen op Zuid-Be
veland. Voor hem verhuisde ze en inspi
reerde op die manier de pen van haar
broer Isaac. Conradi overleed hetzelfde
jaar, nog geen veertig jaar oud. In 1781
vond Willemina in dominee Jan te Water
te Wemeldinge een nieuwe echtgenoot.
Toen die op 61-jarige leeftijd in 1793 stierf,
ging ze in IJzendijke wonen.
Isaac wijdde veel brieven aan het beheer
van het vermogen van Willemina. Hij had
ook alle aandacht vodt haar kinderen, die
vaak bij hem kwamen logeren. Zijn eigen
zoon Johannis ging rechten studeren in
Leiden.
Als overtuigd patriot schreef hij over plun
deringen van Oranjegezinden in Middel
burg. En over de bewaking van de stran
den tijdens de Vierde Engelse Oorlog
(1780-1784). Vooral het Engelse scheepje
De Meijbloem, dat voor de Groedse kust
ankerde, zorgde voor consternatie. 'Op dit
geval nu wierden onmiddelijk expressen
afgezonden naar de naastgelegen dorpen
Groede en Breskens, alwaar men fluks de
klokken overhalde, de trommels roerde en
ider man te wapen riep.'
Jaarboek is deze keer een brievenboek
Met een kus van liefde, brieven van Isaac Benteijn, landbouwer
op Scherpbier, aan zijn zuster Willemina 1778-1794 - ingeleid
en bezorgd door A.R. Bauwens en I.H.J. Poissonnier in het Jaar
boek van de Heemkundige Kring W.Z.VI.
Het jaarboek bevat 400 pagina's, is voorzien van registers en il
lustraties, en kost 24,95 euro.
Het jaarboek is te bestellen bij de Heemkundige Kring
West-Zeeuws-Vlaanderen en verkrijgbaar bij boekhandel Bas
ting in Oostburg en boekhandel Ultee in Sluis.
,2 *_/A
f-,7,
- .,-/G
Samengestelde illustratie: linksboven het schilderij De Schrijver door Jan Ekels de Jonge, 1784. Midden boven: fragment van de originele brief, die Isaac Buteijn op 16 april 1789 schreef;
rechtsboven: gravure van M. Sallieth, Plundering door Oranjegezinden in 1787 in Middelburg; rechtsonder: Zeeland in 1791; middenonder: tekening van J. Bulthuis, Wemeldinge in 1793;
linksonder: ansichtkaart van Groede, eind 19e eeuw.
