De gekrenkte
spectrum IO
Mottainai!
PZC
Zaterdag 25 april 2009
Uweet vast niet dat Japanse was
machines twee watertoevoersys-
temen hebben? Eén slang is aan
een kraan aangesloten, de ande
re wordt in het bad gelegd. Naar keuze
kun je de wasmachine met water uit het
bad of de kraan laten vollopen. De goede
huisvrouw kiest voor de eerste variant.
Want waarom zou je badwater zo het
riool in laten lopen? Mottainai!, zonde!
Nu moet u ook weten dat Japanners iedere
avond in bad gaan, na zich eerst uitvoerig
gedoucht te hebben. Het water is dus zo
goed als schoon, ook wanneer alle familie
leden in hetzelfde badwater hebben gepoe
deld.
Was het hergebruik van badwater tamelijk
in onbruik geraakt - een beetje lastig is het
wel: slang in bad hangen en Weer oprui
men - sinds een paar maanden is het weer
helemaal terug. De crisis heeft Japan vol in
het gezicht getroffen. De export is volledig
ingestort. Dus verdient de Japanner
minder en moet hij weer op de klein
tjes letten. Dat doet hij met een
groots, filosofisch gebaar, samenge
vat in het woord mottainai, van oor
sprong een boeddhistisch begrip.
Mottai betekent zoiets als waardig
heid en respect voor de natuur, de
geest en voor menselijke relaties.
Met het ontkenningstoevoegsel nai
betekent mottai-nai respectloos. In
het dagelijks gebruik betekent het
verspilling of zonde! Toen de bomen
tot aan de hemel groeiden, is het
principe behoorlijk verwaarloosd. Be
halve in de milieubeweging. Die
maakte het tot sleutelbegrip van haar
acties. Wangari Maathai, de milieuactiviste
en Nobelprijswinnares uit Kenia, was vol
bewondering voor deze oeroude antiwer-
spillingshouding, die nog altijd overal in
Japan is te vinden, van kleine huishoudens
tot grote fabrieken. Maathai besloot het be
grip mottainai over te nemen voor haar we
reldwijde werk.
Anno 2009 groeit ook onder de Japanners
de populariteit van de
boeddhistische wijsheid, uit
nood, uit zuinigheid of uit
bewustzijn voor het milieu.
De Japanner gebruikt zijn
auto, schoenen en kleren tot
ze helemaal op zijn, laat het
water niet zo maar lopen, doet het licht
achter zich uit, fietst weer en eet weer
meer thuis. Hij gaat naar de boekhandel
voor tachiyomi, 'staand lezen'. De kaisuken,
de elf-voor-de-prijs-van-tien-tramkaartjes,
zijn weer in opmars. De OV-chipkaart is
weliswaar handig, bij velen zelfs in het mo
bieltje geïntegreerd, maar levert geen enke
le vorm van korting op. En de koffie halen
we niet meer bij de Starbucks of uit de au
tomaat. We hebben een my bottle bij ons,
een thermosfles die thuis is gevuld. Samen
met een bento, een lunchpakket.
Net als vroeger, toen er nog niet op iedere
hoek van de straat een fastfoodrestaurant
of een 24 uurswinkel met kant-en-klare
lunchboxen was. Dat scheelt al gauw tus
sen de 5 en 7 euro per dag. In dat lunchpak
ket zit hoogstwaarschijnlijk eten dat de
avond tevoren 'vlak voor sluitingstijd' bij
de supermarkt is gehaald. Want een uur
voordat ze sluiten, prijzen supermarkten
in Japan versgoed als vis, vlees, tofu, melk
en brood scherp af, soms tot meer dan de
helft.
Helemaal bij de tijd is de supermarkt van
meneer Ochiai in Tokio. Hij heeft een rek
waar mottainai boven staat: blikjes, pakjes
soep en diepvriesspul waarvan de uiterste
verkoopdatum is verlopen. Allemaal nog
goede spullen voor minder dan de helft
van de normale prijs. Sinds 2005, toen ook
Wangari Maathai mottainai omarmde,
steunt hij met een deel van zijn opbrengst
haar Green Belt Movement, die actie voert
voor het behoud van natuur en milieu.
STANDPLAATS
door
Judith Stalpers
Een ceremonie bij een Chinees marineschip in de haven van Sanya voordat het schip richting Somalië vertrekt. De
Chinese marine doet mee aan de internationale patrouille tegen piraten voor de kust van het Afrikaanse land. Ook op
militair gebied neemt China een meer zelfverzekerde houding aan. foto GPD/AP
China worstelt
met de vraag hoe
het zijn nieuwe
positie als
wereldmacht
moet gebruiken.
Zich voegen in
de bestaande
orde of
opstandig met de
vuist op tafel
slaan. „We zijn
erg kwaad."
door Remko Tanis
Foto rechts: Een demon
strant houdt een bord
omhoog waarop staat:
'Franse buitenlander,
China is niet gauw
bang'. De Chinese jon
geren protesteerden
vorig jaar bij een vesti
ging van de Franse su
permarktketen Carre-
four in centraal China,
naar aanleiding van het
Franse besluit de Dalai
Lama het ere-staatsbur-
gerschap te verlenen.
foto GPD/AP
Muziek zwelt aan, Conquest
of Paradise van Vangelis.
De verovering van het pa
radijs. Een portret van
Mao doemt op, zijn hoofd
omringd met priemende zonnestralen.
Dan verschijnt de beeldVullende tekst:
'Het imperialisme zal nooit z'n poging sta
ken ons te vernietigen!' Gevolgd door: 'Ze
maken de Chinezen tot slaven en probe
ren hun eigen financiële crisis op ons af te
schuiven. Word wakker! Sta op! We moe
ten de wereld onze stem laten horen!' De
synthesizermuziek bereikt vervolgens zijn
hoogtepunt.
Het zijn fragmenten uit de video China, sta
op! die sinds vorig jaar een hit is onder Chi
nezen. Een week na verschijning hadden
al meer dan een miljoen internetters hem
gezien. Tienduizenden lieten positieve
commentaren achter. In iets meer dan zes
minuten gaf het filmpje van een student
psychologie de frustratie van miljoenen
een stem.
De auteurs van Unhappy China willen de
wereld meer laten horen dan alleen de offh
ciële stem van China. Het boek, dat vorige
maand verscheen, is een absolute bestsel
ler en onderwerp van verhit debat. China
is boos, is de boodschap van de schrijvers.
Boos dat het land door de rest van de we
reld nog altijd niet voor vol wordt aange
zien. 'De boosheid van China vereist dat er
helden opstaan, die het volk leiden naar
een overheersing van onze pestkoppen',
schrijven de auteurs. 'China moet zaken
gaan doen met het zwaard in de hand'.
Zhang Xiapo, één van de auteurs: „Wat
Chinezen vorig jaar (rondom de Olympi
sche Spelen, red.) is overkomen, heeft ons
erg kwaad gemaakt. Eindelijk staan we in
het centrum van de wereldaandacht en
wat krijgen we er voor terug? De roep om
een boycot. Het Westen doet alsof we een
minderwaardige diersoort zijn."
'De VS zijn failliet, die samenleving is ten
onder gegaan aan corruptie', stelt het
boek. De boodschap: de wereld heeft een
nieuwe leider nodig met een lange geschie
denis en rijke beschaving, China. De au
teurs hekelen de voorzichtige, diplomatie
ke houding van de huidige leiders van het
land. Unhappy China bouwt voort op het
groeiende nationalisme dat vorig jaar al en
kele keren duidelijk opborrelde tijdens fel
le protesten tegen het Westen.
De Chinese regering houdt niet van dit
soort populistisch nationalisme. Peking
doet er alles aan de wereld voor te houden
dat China een vreedzame opmars voor
ogen heeft en geen conflicten zoekt. Dat
de frustratie over hoe het Westen China
behandelt echter ook in de hoogste krin
gen opgekropt zit, bleek in februari. Vice-
president Xi Jinping, beoogd opvolger van
de huidige president Hu Jintao, liet zijn ge
voel de vrije loop tijdens een toespraak
voor geëmigreerde Chinezen in Mexico.
„Goed doorvoede buitenlanders hebben
blijkbaar niets beters te doen dan steeds
weer met een beschuldigende vinger naar
China te wijzen", £ei Xi. „China exporteert
geen revolutie, honger of armoede naar an
dere landen en rommelt niet in andere lan
den. Wat willen ze nou met hun wijzende
vinger?"
Chinese staatsmedia verzwegen de toe
spraak. Zo ongemakkelijk voelt Peking
zich over de ontevreden, nationalistische
gevoelens. Via internet verspreidden Xi's
woorden zich echter razendsnel. De vice-
president is uitgegroeid tot de held van
Chinezen die vinden dat hun land onte
recht aan een minderwaardigheidscom
plex lijdt. Eindelijk een leider die niet kiest
voor sussende diplomatie, maar de rest
van de wereld te verstaan geeft dat ze hun
mond moeten houden met die eeuwige
kritiek op China.
„De vraag hoe de relatie tussen China en
de rest van de wereld moet zijn, houdt Chi
nezen erg bezig op dit moment", zegt Xiao
Gongqin, professor Geschiedenis aan de Al
gemene Universiteit van Sjanghai. „We ko
men uit een eeuw van schaamte en verne
dering, gevolgd door dertig jaar van explo
sieve economische groei en ontwikkeling
van het land. Nu vragen velen zich afin
wat voor land ze leven. Wat is de plaats
van China in de wereld van nu?"
